Dopamin Döngüsü və Sosial Media Asılılığı
🧠 Dopamin Nədir və Niyə Vacibdir?
Dopamin, beynimizdə mükafat və motivasiya ilə əlaqəli bir neyrotransmitterdir. Əvvəllər yemək tapmaq və ya təhlükədən qaçmaq kimi həyati funksiyalar üçün vacib olan dopamin, bu gün sosial mediada “like” almaq, yeni bildiriş görmək və ya maraqlı video izləmək kimi fəaliyyətlərlə əlaqələndirilir. Bu cür fəaliyyətlər dopamin ifrazını artıraraq, istifadəçilərdə xoşbəxtlik və məmnuniyyət hissi yaradır .
🔄 Dopamin Döngüsü Necə İşləyir?
Sosial media platformaları, istifadəçilərin diqqətini çəkmək və onları platformada saxlamaq üçün dopamin döngüsündən istifadə edirlər. Bu döngü aşağıdakı kimi işləyir:
- Stimulus: Yeni bir bildiriş, “like” və ya maraqlı bir video.
- Dopamin İfrazı: Beyin, bu stimula cavab olaraq dopamin ifraz edir.
- Mükafat Hissi: İstifadəçi özünü yaxşı hiss edir və bu hissi təkrar yaşamaq istəyir.
- Təkrar Davranış: İstifadəçi yenidən sosial mediaya daxil olur və döngü təkrarlanır .
Bu döngü, istifadəçilərin platformada daha çox vaxt keçirməsinə və asılılıq inkişaf etdirməsinə səbəb ola bilər.
📲 TikTok və Instagram Alqoritmləri
TikTok və Instagram kimi platformalar, istifadəçi davranışlarını analiz edərək, onların maraqlandığı məzmunları təqdim edir. Bu, istifadəçilərin daha çox vaxt keçirməsinə və platformaya daha çox bağlılıq hiss etməsinə səbəb olur. Məsələn, TikTok-un alqoritmi, istifadəçinin baxdığı videoların növünə əsaslanaraq, oxşar məzmunları təqdim edir və bu da istifadəçinin platformada daha uzun müddət qalmasına səbəb olur .
😟 Psixoloji Təsirlər və Risklər
Sosial media asılılığı, aşağıdakı psixoloji təsirlərə səbəb ola bilər:
- Diqqət Dağınıqlığı: Qısa və sürətli məzmunlar, istifadəçilərin uzun müddətli diqqətini saxlama qabiliyyətini zəiflədir.
- FOMO (Fear of Missing Out): Başqalarının həyatını izləmək, istifadəçilərdə öz həyatlarının kifayət qədər maraqlı olmadığı hissini yarada bilər.
- Depressiya və Anksiyete: Davamlı müqayisə və sosial təsdiq axtarışı, istifadəçilərdə mənfi emosional vəziyyətlərə səbəb ola bilər .
🛡️ Necə Qorunmaq Olar?
Sosial media asılılığından qorunmaq üçün aşağıdakı addımları ata bilərsiniz:
- Ekran Zamanını Məhdudlaşdırın: Gündəlik sosial media istifadənizi müəyyən bir vaxtla məhdudlaşdırın.
- Bildirişləri Söndürün: Lazımsız bildirişləri deaktiv edin ki, diqqətiniz dağılmasın.
- Rəqəmsal Detoks: Həftədə bir gün və ya ayda bir neçə gün sosial mediadan uzaq durmağa çalışın.
- Alternativ Fəaliyyətlər Tapın: Kitab oxumaq, idman etmək və ya dostlarla vaxt keçirmək kimi fəaliyyətlərə üstünlük verin.
Bəzi əlavə ədəbiyyatlar :
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11804976/
https://theliven.com/blog/wellbeing/dopamine-management/dopamine-and-social-media-understanding-the-addictive-loop
